کد مطلب:211129 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:131
امام جعفر صادق و کلمات قصار طبی
در طول مدت 35 سال دوران امامت و گشایش مكتب جعفری حضرت امام صادق علیه السلام به اصحاب و شاگردان خود كلمات طبی از منبع علم و حكمت سرچشمه وحی تعلیم فرمود كه از متون كتب احادیث در ترجمه حال روایت استخراج شده است و آنچه به دست آمده كلماتی است حكمت آمیز و مصلحت انگیز و جملات كوتاه در الفاظ بلند در معانی حافظ بهداشت و صحت و مفید برای علاج عموم دردهای جسمی و نفسانی كه در هر عصر و هر زمان و هر مكان می توان از آن استفاده كرد و آن را سرمشق سلامت و سعادت زندگی قرار داد و یقین است كه مرور زمان و تحقیقات بیشتری در طب عمومی پرده از روی حقایق بر می دارد و به اسرار و رموز این تعلیمات پی خواهد برد چنانچه بسیاری از این كلمات روشن و مكشوف گردیده است و مورد اتفاق و استعمال اطبای بزرگ جهان است - و بقیه هم مورد تكریم و تعظیم حكماء و علماء می باشد تا بررسی های آینده آن را تجزیه و تحلیل كند و اكنون آنچه در كتاب نفیس طب الامام الصادق (ع) جمع آوری شده نقل و ترجمه می كنیم تا عموم برادران مسلمان از آن بهره مند گردند.
1- قام الامام ابوعبدالله جعفر بن محمد الصادق علیه السلام... سمی المعالج طبیبا
فرمود: موسی بن عمران عرض كرد یا رب ممن الداء درد از كیست؟ قال منی خطاب شد از طرف ما است و قال ممن الدواء دواء از كیست؟ قال منی - از ما است قال فما یصنع الناس بالمعالج مردم چگونه به صنعت طب علاج می كنند - خطاب شد یطیب بذلك انفسهم فسمی المعالج طبیبا لذلك ما این طب را به قلوب آنها الهام می كنیم تا نفوس خود را معالجه كنند و آن گاه فرمود از این جهت معالج را طبیب گویند كه نسیم الهام به قلبش می وزد.
2- قال (ع) اجتنب الدواء ما احتمل بذلك الداء [1] .
بپرهیزید از دواء اگر احتمال نمی دهید بدن مریض باشد.
3- قال (ع) من ظهرت صحنه علی سقمه فعالج نفسه بشئی فمات فانا الی الله منه بری (و فی لفظ) فقد اعان علی قتله [2] .
فرمود كسی كه بداند مزاجش صحیح است و علاج دردی كند و در آن حال بمیرد
[ صفحه 304]
من از آن بیزارم و او خود اعانت بر كشتن خود كرده مراد آن است كه مردم سالم بی جهت در مقام دواء خوردن برنیایند كه مزاج مریض شود.
4- قال (ع) غسل الاناء و كسح الفناء مجلبة للرزق
فرمود شستشوی ظروف و رفت و روب منزل جلب رزق می كند یعنی باید تمیز بود ظروف غذا را بلافاصله شست و مسكن و مأوا را تمیز كرد كثافات و زباله و خاكروبه را بیرون داد تا رزق فراوان شود در این بیان هم مانند سایر تعلیمات دو جنبه رعایت شده یكی نظافت و پاكیزگی كه موجب صحت و بهداشت عمومی است و دیگر اجر و مزد نظافت اجتماعی كه سبب جلب رزق می گردد.
5- قال (ع) اقلل من شرب الماء فانه یمد كل داء
آب زیاد نخورید تا دردها دامنه دار نشود - از آب های آلوده و افراط در آب خوردن از جهت گرمی هوا می شد به اضافه كه در عصر آن امام وباء و طاعون رخ داد فرمود آب كم بخورید تا دردها و امراض دنباله دار نشود.
6- قال (ع) ینبغی للشیخ الكبیران ان لا ینام الا و جوفه ممتلی من الطعام فانه اهدأ لنومه و اطیب لنكهته
یعنی پیرمردها باید بدون غذا خوردن نخوابند زیرا با معده خالی خواب آنها ضرر دارد و زیان به سلامتی آنها می رساند.
7- قال (ع) لعنوان البصری... ایاك و ان تاكل ما لا تشتهیه فانه یورث الحماقه و البله و لا تأكل الا عند الجوع و اذا اكلت فكل حلالا و سم بالله و اذكر حدیث رسول الله (ص) ماملا، آدمی وعاء شرا من بطنه فاذا كان و لابد فثلت لطعامه و ثلث لشرابه و ثلث لنفسه [3] .
یكی از شاگردانش به نام عنوان بصری بود فرمود بر تو باد كه بدون اشتهاء غذا نخوری زیرا سبب حماقت و ابلهی می گردد و غذا نخور تا خوب گرسنگی غالب نشود و چون خواستی به غذا شروع كنی از غذای حلال بخور به نام خدا بسم الله بگو و حدیث پیغمبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم را فراموش مكن كه فرمود شكم ظروف شرور نیست آن را از غذا پر نكنید وظایف دیگری هم دارد در حین غذا یك ثلث معده را غذا بده و ثلثی را برای آب بگذار و یك ثلث هم برای نفس كشیدن باقی بگذار.
[ صفحه 305]
8- قال (ع) اكل داء من التخمه الا الحمی فانها ترد ورودا
یعنی هر دردی از تخمكی كه نتیجه پرخوری است پیدا می شود مگر تب كه آن از علل داخلی گوشه ی از بدن است.
9- قال علیه السلام ان عامة هذه الارواح (جمع ریح به معنی باد) من المرة الغالبه او الدم المحترق او البلغم الغالب فلیشغل الرجل بمراعات نفسه قبل ان یغلب علیه شیی ء من هذه الطبایع فیهلكه
یعنی عموم این بادهای داخل مزاج از غلبه سموم یا خون یا بلغم است پس انسان باید رعایت مزاج خود را بنماید یعنی در غذا تعدیل كند هر چند بار از یك نوع غذا نخورد بلكه هر بار نوعی غذا خورد پس از آن نوع دیگر باشد تا اخلاط غلبه نیابد و موجب هلاكت نشود.
10- قال علیه السلام ان المشی للمریض نكس [4] یعنی راه رفتن برای مریض خطرناك است زیرا چه بسیار امراض كه از كثرت كار رخ می دهد و باید به استراحت دفع گردد چنانچه امروز به اتفاق دوای مثلا دوای آنفلوآنزا سه روز استراحت كامل است و غیره.
11- قال (ع) لو اقتصد الناس فی المطعم لاستقامت ابدانهم [5] .
فرموده اگر مردم در خوراك میانه رو و مقتصد باشند ابدان آنها استقامت بیشتری خواهد یافت (چه قوت و قدرت غذا صرف دفع اضافی نمی گردد بلكه به اعضاء تقسیم می شود)
12- قال علیه السلام النوم راحت الجسد و النطق راحة الروح و السكوت راحة العقل [6] .
فرموده خواب استراحت بدن است و نطق استراحت روح است كه تشفی می دهد و سكوت استراحت عقل است كه به فكر ادامه می دهد.
13- قال علیه السلام لیس فیما اصلح البدن اسراف انما الاسراف فیما اتلف المال و اضر البدن
یعنی در اصلاح بدن از هر جهت اسراف نیست بلكه اسراف در اتلاف مال است كه به بدن مضر باشد.
14- قال علیه السلام الدواء اربعه الحجامة و الطلاء و القی و الحقنه [7] .
دواها چهار قسم هستند 1- حجامت كه گرفتن خون باشد 2- طلاء كه روغن مالی
[ صفحه 306]
و شربت ها باشد 3- تنقیه (تزریق(4- حقنه كردن (از مخرج دوا داخل كردن).
15- قال علیه السلام لا تدخل الحمام الا و فی جوفك شی ء یطفی عنك وهج المعده و هوا قوی للبدن و لا تدخل و انت ممتلی من الطعام [8] یعنی در حمام شكم خالی و یا پر از غذا نروید تا فشار داخلی و خارجی زیانی نرساند.
16- قال علیه السلام الا ستلقاء بعد الشبع یسمن البدن و یمری ء الطعام ویسل الداء [9] حركت و راه رفتن پس از سیر شدن بدن را فربه می سازد و غذا را می گذراند و درد را می زداید.
17- قال علیه السلام لا تقربوا النساء من اول اللیل صیفا او شتاء و ذلك لان المعده و العروق تكون ممتلیه و هو غیر محمود اذ یتولد منه القولنج و الفالج و اللقوه و النقرس و الحصاة او تقطیر البول او الفتق او ضعف البصر فان اردت ذلك فلیكن فی آخر اللیل فانه اصح للبدن و ارخی للولد و اذكی للعقل و الولد و لا تجامع امرأة حتی تلاعبها و تكثر مداعبتها و تعمز ثدیها فانك اذا فعلت ذلك غلبت شهوتها و اجتمع ماءها لان مائها یخرج من ثدیها و الشهوه تظهر فی وجهها و غینیها ثم اشتهت منك مثل الذی تشتهیه منها و لا تجامع امرأة الا و هی طاهره فاذا فعلت ذلك فلا تقم قائما و لا تجلس جالسا ولكن تمیل علی عینك ثم انهض للبول اذا فرغت من ساعتك فانك تامن من الحصاة ثم اغتسل [10] .
فرمود با زنانتان در اول شب خواه زمستان یا تابستان نزدیكی نكنید زیرا معده و عروق پر از غذاست و خون اطراف هضم آن كار می كند و پسندیده نیست و موجب قولنج و فالج و لقوه و نقرس و سنگ مثانه می گردد كه بول قطره قطره می ریزد یا موجب فتق و ضعف چشم می شود هر وقت قصد نزدیكی دارید دقت كنید آخر شب باشد كه برای بدن بهتر است فرزند خوب تكون می یابد زیرك و عاقل می شود هیچ وقت بدون ملاعبه و بازی با زن و مالش پستانهای او مجامعت نكنید چه به این حال او را هم به حال آورده شهوت او تحریك می گردد و آب او هم جمع می شود و نشانه اش این است كه از پستان های او رطوبت می دهد و چشمانش مست می گردد و او هم مانند شما به شهوت می افتد و اولا بهتری پیدا می كنید.
[ صفحه 307]
فرمود با زنی كه پاك نیست نزدیك نشوید و نشسته و ایستاده مجامعت نكنید به طرف راست و چپ هم نباشید و پس از فراغت فوری ادرار كنید تا مجرای نطفه پاك شود و موجب خشكیدن نطفه و سنگ مثانه نگردد و پس از مجامعت غسل كنید تا صحت شما تأمین گردد و بدن طاهر شود.
18- قال (ع) ان للدم و هیجانه ثلاث علامات البثرة فی الجسد و الحكه فی الجد و دبیب الدواب (ما یتخیله الانسان كدبیب النمل فی بدنه) [11] .
یعنی برای هیجان خون و كثافت آن سه نشانه است اول به ثورات و كوركهائی كه در بدن می زند دوم خارش پوست - سوم آدمی تصور می كند مورچه به بدنش راه می رود.
19- الحمی تخرج فی ثلاث فی العرق - و البطن و القی تب در سه حال ظاهر می شود از عروق - از شكم - از ضعف.
20- قال خیر ما تداویتم به الحجامه و الطلی و الحمام و الحقنة بهترین طریقه معالجه از خون گرفتن - مالش خارجی - حمام رفتن و حقنه كردن است.
21- قال علیه السلام اغسلوا ایدیكم قبل الطعام و بعده فانه ینفی الفقر و یزید فی العمر
فرمود قبل از غذا خوردن و پس از آن دستها را بشوئید تا فقر برطرف شود و عمر طولانی گردد این درس عملی بود كه امام صادق علیه السلام به اصحاب بی شمار خود عملا می آموخت و بدیهی است نفی فقر و طول عمر در سایه صحت مزاج حاصل می شود و منظور بهداشت بدن است و گرنه در حقیقت غنی و ثروت با فقر و تهی دستی با طول عمر و كسر آن در ماهیت امر ربطی به شستشوی دست ندارد اما چون فی الواقع دستها كه قبل از طعام شسته شود میكروب و جرثوم و كثافات و آلودگی های آن داخل غذا و معده نمی گردد و انسان سالم است و گرنه نكبت و كثافات و آلودگی دامنه داری تمام شئون زندگی را فرا می گیرد و لذت غذا و مفهوم زندگی بر انسان تلخ می شود و همچنین پس از غذا آلودگی ها به لباس و بدن و سایر شئون زندگی سرایت می كند اما دست كه قبلا و بعدا شسته شد صحت و لذت طعام معلوم می شود و وسایل زندگی هم پس از آن به كدورت و لوث غذا آلوده نخواهد شد.
تجارب طبی این روش عملی را به ثبوت رسانیده كه نشستن دستها موجب امراض
[ صفحه 308]
گوناگون شده و حتی به مرگ منجر می شود كه خود كسالت و مرض موجب فقر است زیرا درآمد حاصله هر كس باید صرف معیشت روزانه او شود و خرج دوران امراض فوق العاده است كه خودش موجب فقر می گردد.
نگارنده بسیار شنیده و دیده كه دكترهای عصر و جراحان بی انصاف كه مریض را در حال خطر دیده اند و قبلا اجرت معاینه و عمل را مبلغی گزاف گفته از همان گفتار مریض را به مرگ نزدیك ساخته اند زیرا امكان استعداد پرداخت آن حق طبیب میسر نبوده فكر آن فقر و فشار مریض از دو طرف حمله آورده مریض را از پای درآورده است و این است معنی علت فقر در عدم شستشوی دست قبل از غذا و پس از آن هم با رسم امروز و دست دادن ها و تماس با اجسام خارجی كه مورد استفاده عموم است مانند دستگیره های اتومبیل و اتوبوس و دست زدن به میوه های بازار میوه فروشان و سایر شئون همه موجب نقل كثافت و آلودگی دست نشسته می گردد و دست به دست میكروبها به معده ها سرایت می كند تا به مرگ منجر گردد فیلم های طبی امروز این حقیقت را ثابت نموده كه میكروب نادیدنی چگونه از بدن آلوده به بدن دیگری منتقل و موجب امراض گوناگون برای او شده و بسا كه خانواده ها و اقوام را از پا درآورده
باید دانست كه شستن دست منافات با غذا خوردن با كارت و چنگال و قاشق هم ندارد بلكه چه بسا همان هم بدین ترتیب آلوده گردد یا انسان برای تقطیع نان و نقل ظروف غذا و غیره كه باید با دست جابجا كند باز این آلودگی سبب بروز مرض گردد و لذا امام علیه السلام در 1200 سال قبل فرمود دستها را بشوئید و غذا بخورید و بعد هم تا نشستید از سر سفره برنخیزید و شكر خدا را در نعم بی پایانی كه به شما عنایت فرموده بگذارید و این معانی لطیفه را در دو كلمه كوچك بر حسب تفاهم عقول مردم آن عصر خلاصه فرموده انه ینفی الفقر و یزید فی العمر عبارت نشان می دهد فقر موجود را از بین می برد و عمر موجود را طولانی و لذت بخش می نماید.
وقتی در كتب حدیث مخصوصا كتاب نفیس فصول المهمه شیخ حر عاملی ره مطالعه و دقت كنیم می بینیم كه مواد طبی تعلیمی امام صادق علیه السلام خارج از حد و شماره است یعنی در تمام شئون زندگانی انسانی كه در مدت 35 سال با اصحاب و شاگردانش ادامه داشته به هر یك دستوری برای حفظ صحت و بهداشت و طب عمومی و مداوای امراض معمولی می دهد
[ صفحه 309]
تا مردم به خود و خویشتن شناسی از نظر جسم و جان توجه و تعمق نمایند و در این تعمق و تفكر خدای خالق خود را بشناسند و در پیشگاه او سر تعظیم فرود آورند.
1- قام الامام ابوعبدالله جعفر بن محمد الصادق علیه السلام... سمی المعالج طبیبا
فرمود: موسی بن عمران عرض كرد یا رب ممن الداء درد از كیست؟ قال منی خطاب شد از طرف ما است و قال ممن الدواء دواء از كیست؟ قال منی - از ما است قال فما یصنع الناس بالمعالج مردم چگونه به صنعت طب علاج می كنند - خطاب شد یطیب بذلك انفسهم فسمی المعالج طبیبا لذلك ما این طب را به قلوب آنها الهام می كنیم تا نفوس خود را معالجه كنند و آن گاه فرمود از این جهت معالج را طبیب گویند كه نسیم الهام به قلبش می وزد.
2- قال (ع) اجتنب الدواء ما احتمل بذلك الداء [1] .
بپرهیزید از دواء اگر احتمال نمی دهید بدن مریض باشد.
3- قال (ع) من ظهرت صحنه علی سقمه فعالج نفسه بشئی فمات فانا الی الله منه بری (و فی لفظ) فقد اعان علی قتله [2] .
فرمود كسی كه بداند مزاجش صحیح است و علاج دردی كند و در آن حال بمیرد
[ صفحه 304]
من از آن بیزارم و او خود اعانت بر كشتن خود كرده مراد آن است كه مردم سالم بی جهت در مقام دواء خوردن برنیایند كه مزاج مریض شود.
4- قال (ع) غسل الاناء و كسح الفناء مجلبة للرزق
فرمود شستشوی ظروف و رفت و روب منزل جلب رزق می كند یعنی باید تمیز بود ظروف غذا را بلافاصله شست و مسكن و مأوا را تمیز كرد كثافات و زباله و خاكروبه را بیرون داد تا رزق فراوان شود در این بیان هم مانند سایر تعلیمات دو جنبه رعایت شده یكی نظافت و پاكیزگی كه موجب صحت و بهداشت عمومی است و دیگر اجر و مزد نظافت اجتماعی كه سبب جلب رزق می گردد.
5- قال (ع) اقلل من شرب الماء فانه یمد كل داء
آب زیاد نخورید تا دردها دامنه دار نشود - از آب های آلوده و افراط در آب خوردن از جهت گرمی هوا می شد به اضافه كه در عصر آن امام وباء و طاعون رخ داد فرمود آب كم بخورید تا دردها و امراض دنباله دار نشود.
6- قال (ع) ینبغی للشیخ الكبیران ان لا ینام الا و جوفه ممتلی من الطعام فانه اهدأ لنومه و اطیب لنكهته
یعنی پیرمردها باید بدون غذا خوردن نخوابند زیرا با معده خالی خواب آنها ضرر دارد و زیان به سلامتی آنها می رساند.
7- قال (ع) لعنوان البصری... ایاك و ان تاكل ما لا تشتهیه فانه یورث الحماقه و البله و لا تأكل الا عند الجوع و اذا اكلت فكل حلالا و سم بالله و اذكر حدیث رسول الله (ص) ماملا، آدمی وعاء شرا من بطنه فاذا كان و لابد فثلت لطعامه و ثلث لشرابه و ثلث لنفسه [3] .
یكی از شاگردانش به نام عنوان بصری بود فرمود بر تو باد كه بدون اشتهاء غذا نخوری زیرا سبب حماقت و ابلهی می گردد و غذا نخور تا خوب گرسنگی غالب نشود و چون خواستی به غذا شروع كنی از غذای حلال بخور به نام خدا بسم الله بگو و حدیث پیغمبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم را فراموش مكن كه فرمود شكم ظروف شرور نیست آن را از غذا پر نكنید وظایف دیگری هم دارد در حین غذا یك ثلث معده را غذا بده و ثلثی را برای آب بگذار و یك ثلث هم برای نفس كشیدن باقی بگذار.
[ صفحه 305]
8- قال (ع) اكل داء من التخمه الا الحمی فانها ترد ورودا
یعنی هر دردی از تخمكی كه نتیجه پرخوری است پیدا می شود مگر تب كه آن از علل داخلی گوشه ی از بدن است.
9- قال علیه السلام ان عامة هذه الارواح (جمع ریح به معنی باد) من المرة الغالبه او الدم المحترق او البلغم الغالب فلیشغل الرجل بمراعات نفسه قبل ان یغلب علیه شیی ء من هذه الطبایع فیهلكه
یعنی عموم این بادهای داخل مزاج از غلبه سموم یا خون یا بلغم است پس انسان باید رعایت مزاج خود را بنماید یعنی در غذا تعدیل كند هر چند بار از یك نوع غذا نخورد بلكه هر بار نوعی غذا خورد پس از آن نوع دیگر باشد تا اخلاط غلبه نیابد و موجب هلاكت نشود.
10- قال علیه السلام ان المشی للمریض نكس [4] یعنی راه رفتن برای مریض خطرناك است زیرا چه بسیار امراض كه از كثرت كار رخ می دهد و باید به استراحت دفع گردد چنانچه امروز به اتفاق دوای مثلا دوای آنفلوآنزا سه روز استراحت كامل است و غیره.
11- قال (ع) لو اقتصد الناس فی المطعم لاستقامت ابدانهم [5] .
فرموده اگر مردم در خوراك میانه رو و مقتصد باشند ابدان آنها استقامت بیشتری خواهد یافت (چه قوت و قدرت غذا صرف دفع اضافی نمی گردد بلكه به اعضاء تقسیم می شود)
12- قال علیه السلام النوم راحت الجسد و النطق راحة الروح و السكوت راحة العقل [6] .
فرموده خواب استراحت بدن است و نطق استراحت روح است كه تشفی می دهد و سكوت استراحت عقل است كه به فكر ادامه می دهد.
13- قال علیه السلام لیس فیما اصلح البدن اسراف انما الاسراف فیما اتلف المال و اضر البدن
یعنی در اصلاح بدن از هر جهت اسراف نیست بلكه اسراف در اتلاف مال است كه به بدن مضر باشد.
14- قال علیه السلام الدواء اربعه الحجامة و الطلاء و القی و الحقنه [7] .
دواها چهار قسم هستند 1- حجامت كه گرفتن خون باشد 2- طلاء كه روغن مالی
[ صفحه 306]
و شربت ها باشد 3- تنقیه (تزریق(4- حقنه كردن (از مخرج دوا داخل كردن).
15- قال علیه السلام لا تدخل الحمام الا و فی جوفك شی ء یطفی عنك وهج المعده و هوا قوی للبدن و لا تدخل و انت ممتلی من الطعام [8] یعنی در حمام شكم خالی و یا پر از غذا نروید تا فشار داخلی و خارجی زیانی نرساند.
16- قال علیه السلام الا ستلقاء بعد الشبع یسمن البدن و یمری ء الطعام ویسل الداء [9] حركت و راه رفتن پس از سیر شدن بدن را فربه می سازد و غذا را می گذراند و درد را می زداید.
17- قال علیه السلام لا تقربوا النساء من اول اللیل صیفا او شتاء و ذلك لان المعده و العروق تكون ممتلیه و هو غیر محمود اذ یتولد منه القولنج و الفالج و اللقوه و النقرس و الحصاة او تقطیر البول او الفتق او ضعف البصر فان اردت ذلك فلیكن فی آخر اللیل فانه اصح للبدن و ارخی للولد و اذكی للعقل و الولد و لا تجامع امرأة حتی تلاعبها و تكثر مداعبتها و تعمز ثدیها فانك اذا فعلت ذلك غلبت شهوتها و اجتمع ماءها لان مائها یخرج من ثدیها و الشهوه تظهر فی وجهها و غینیها ثم اشتهت منك مثل الذی تشتهیه منها و لا تجامع امرأة الا و هی طاهره فاذا فعلت ذلك فلا تقم قائما و لا تجلس جالسا ولكن تمیل علی عینك ثم انهض للبول اذا فرغت من ساعتك فانك تامن من الحصاة ثم اغتسل [10] .
فرمود با زنانتان در اول شب خواه زمستان یا تابستان نزدیكی نكنید زیرا معده و عروق پر از غذاست و خون اطراف هضم آن كار می كند و پسندیده نیست و موجب قولنج و فالج و لقوه و نقرس و سنگ مثانه می گردد كه بول قطره قطره می ریزد یا موجب فتق و ضعف چشم می شود هر وقت قصد نزدیكی دارید دقت كنید آخر شب باشد كه برای بدن بهتر است فرزند خوب تكون می یابد زیرك و عاقل می شود هیچ وقت بدون ملاعبه و بازی با زن و مالش پستانهای او مجامعت نكنید چه به این حال او را هم به حال آورده شهوت او تحریك می گردد و آب او هم جمع می شود و نشانه اش این است كه از پستان های او رطوبت می دهد و چشمانش مست می گردد و او هم مانند شما به شهوت می افتد و اولا بهتری پیدا می كنید.
[ صفحه 307]
فرمود با زنی كه پاك نیست نزدیك نشوید و نشسته و ایستاده مجامعت نكنید به طرف راست و چپ هم نباشید و پس از فراغت فوری ادرار كنید تا مجرای نطفه پاك شود و موجب خشكیدن نطفه و سنگ مثانه نگردد و پس از مجامعت غسل كنید تا صحت شما تأمین گردد و بدن طاهر شود.
18- قال (ع) ان للدم و هیجانه ثلاث علامات البثرة فی الجسد و الحكه فی الجد و دبیب الدواب (ما یتخیله الانسان كدبیب النمل فی بدنه) [11] .
یعنی برای هیجان خون و كثافت آن سه نشانه است اول به ثورات و كوركهائی كه در بدن می زند دوم خارش پوست - سوم آدمی تصور می كند مورچه به بدنش راه می رود.
19- الحمی تخرج فی ثلاث فی العرق - و البطن و القی تب در سه حال ظاهر می شود از عروق - از شكم - از ضعف.
20- قال خیر ما تداویتم به الحجامه و الطلی و الحمام و الحقنة بهترین طریقه معالجه از خون گرفتن - مالش خارجی - حمام رفتن و حقنه كردن است.
21- قال علیه السلام اغسلوا ایدیكم قبل الطعام و بعده فانه ینفی الفقر و یزید فی العمر
فرمود قبل از غذا خوردن و پس از آن دستها را بشوئید تا فقر برطرف شود و عمر طولانی گردد این درس عملی بود كه امام صادق علیه السلام به اصحاب بی شمار خود عملا می آموخت و بدیهی است نفی فقر و طول عمر در سایه صحت مزاج حاصل می شود و منظور بهداشت بدن است و گرنه در حقیقت غنی و ثروت با فقر و تهی دستی با طول عمر و كسر آن در ماهیت امر ربطی به شستشوی دست ندارد اما چون فی الواقع دستها كه قبل از طعام شسته شود میكروب و جرثوم و كثافات و آلودگی های آن داخل غذا و معده نمی گردد و انسان سالم است و گرنه نكبت و كثافات و آلودگی دامنه داری تمام شئون زندگی را فرا می گیرد و لذت غذا و مفهوم زندگی بر انسان تلخ می شود و همچنین پس از غذا آلودگی ها به لباس و بدن و سایر شئون زندگی سرایت می كند اما دست كه قبلا و بعدا شسته شد صحت و لذت طعام معلوم می شود و وسایل زندگی هم پس از آن به كدورت و لوث غذا آلوده نخواهد شد.
تجارب طبی این روش عملی را به ثبوت رسانیده كه نشستن دستها موجب امراض
[ صفحه 308]
گوناگون شده و حتی به مرگ منجر می شود كه خود كسالت و مرض موجب فقر است زیرا درآمد حاصله هر كس باید صرف معیشت روزانه او شود و خرج دوران امراض فوق العاده است كه خودش موجب فقر می گردد.
نگارنده بسیار شنیده و دیده كه دكترهای عصر و جراحان بی انصاف كه مریض را در حال خطر دیده اند و قبلا اجرت معاینه و عمل را مبلغی گزاف گفته از همان گفتار مریض را به مرگ نزدیك ساخته اند زیرا امكان استعداد پرداخت آن حق طبیب میسر نبوده فكر آن فقر و فشار مریض از دو طرف حمله آورده مریض را از پای درآورده است و این است معنی علت فقر در عدم شستشوی دست قبل از غذا و پس از آن هم با رسم امروز و دست دادن ها و تماس با اجسام خارجی كه مورد استفاده عموم است مانند دستگیره های اتومبیل و اتوبوس و دست زدن به میوه های بازار میوه فروشان و سایر شئون همه موجب نقل كثافت و آلودگی دست نشسته می گردد و دست به دست میكروبها به معده ها سرایت می كند تا به مرگ منجر گردد فیلم های طبی امروز این حقیقت را ثابت نموده كه میكروب نادیدنی چگونه از بدن آلوده به بدن دیگری منتقل و موجب امراض گوناگون برای او شده و بسا كه خانواده ها و اقوام را از پا درآورده
باید دانست كه شستن دست منافات با غذا خوردن با كارت و چنگال و قاشق هم ندارد بلكه چه بسا همان هم بدین ترتیب آلوده گردد یا انسان برای تقطیع نان و نقل ظروف غذا و غیره كه باید با دست جابجا كند باز این آلودگی سبب بروز مرض گردد و لذا امام علیه السلام در 1200 سال قبل فرمود دستها را بشوئید و غذا بخورید و بعد هم تا نشستید از سر سفره برنخیزید و شكر خدا را در نعم بی پایانی كه به شما عنایت فرموده بگذارید و این معانی لطیفه را در دو كلمه كوچك بر حسب تفاهم عقول مردم آن عصر خلاصه فرموده انه ینفی الفقر و یزید فی العمر عبارت نشان می دهد فقر موجود را از بین می برد و عمر موجود را طولانی و لذت بخش می نماید.
وقتی در كتب حدیث مخصوصا كتاب نفیس فصول المهمه شیخ حر عاملی ره مطالعه و دقت كنیم می بینیم كه مواد طبی تعلیمی امام صادق علیه السلام خارج از حد و شماره است یعنی در تمام شئون زندگانی انسانی كه در مدت 35 سال با اصحاب و شاگردانش ادامه داشته به هر یك دستوری برای حفظ صحت و بهداشت و طب عمومی و مداوای امراض معمولی می دهد
[ صفحه 309]
تا مردم به خود و خویشتن شناسی از نظر جسم و جان توجه و تعمق نمایند و در این تعمق و تفكر خدای خالق خود را بشناسند و در پیشگاه او سر تعظیم فرود آورند.
[1] فصول المهمه شيخ حر عاملي و بحارالانوار ج 14.
[2] كشف الاخطار.
[3] بحارالانوار - فصول المهمه شيخ حر عاملي - به نقل طب الامام الصادق (ع) ص 77.
[4] كافي ثقة الاسلام كليني.
[5] فصول المهمه شيخ حر عاملي.
[6] مجالس شيخ صدوق.
[7] فصول المهمه.
[8] فصول المهمه.
[9] بحارالانوار.
[10] اين روايت را در بحار از حضرت امام رضا (ع) هم نقل كرده طب الامام الصادق ص 78.
[11] بحارالانوار ج 14.